Vjerovatno najsnazniji nosioci identiteta Perasta jesu dva carobna ostrva izmedu Veriga i grada, po mnogo cemu razlicita, a opet skladna u svojoj zajednici nasred mora.
Sv. Dorde je prirodno ostrvo, introvertno, mracno i stameno – simbol muskog principa, dok je Gospa od Skrpjela vjestacki nastalo ostrvo, ekstrovertno, svijetlo, koketno i lebdece – simbol zenskog principa.
SVETI DJORDJE
Crkva i samostan sv. Dorda “Sanctus Georgius de Gulfo” nalazi se na istocnom od dva ostrva pred Perastom, sa povrsinom od 2 800 m2. Prvi arhivski spomen je iz 1166. godine, kada Ivan, opat sv. Jurja, prisustvuje posvecenju nove, druge romanicke crkve sv. Tripuna u Kotoru. Medutim, prema nalazima ornamentike na crkvi, pretpostavlja se da su tu boravili benediktinci jos od IX vijeka, kada ih ima na vise mjesta u primorju.
Izgled stare crkve nije sacuvan, osim pojedinih detalja (renesansni kapiteli, dio velikog stuba, itd) jer su je rusili i napadaci i zemljotresi, posebno jaki zemljotres iz 1667. godine. Poslije tog zemljotresa izgradena je jednostavna crkva, sa jedinstvenom zbirkom heraldickih oznaka na grobovima starih peraskih porodica. Crkva sv. Dorda je bila gradsko groblje sve do 1866. godine, kada je izgradeno novo, u sjevernoom dijelu samog Perasta. I samostan je slijedio sudbinu crkve, pa je takode jednostavna gradevina, koju su Mlecani, Francuzi i Austrijanci koristili kao vojnu tvrdavu, izgradujuci odbrambene zidove sa puskarnicama oko kompleksa. Time se produzava tradicija da su Iliri i Rimljani tamo imali tvrdavu i povjerili je Perastanima na cuvanje.
U staroj crkvi bilo je vise umjetnickih slika, naslikanih 1327. (“quod pingatur in ecclesia S. Georgii imagines Virginis Mariae, Sanctorum Nicolai et Johanis Baptistae”), kao i 1457. god. od cuvenog kotorskog slikara Lovra Marinova Dobricevica (“certas imagines sanctorum depixerat”).
Na ostrvu postoje ilirski grobovi, rimski natpisi, a nadene su i rimske tegule. To sto je u Perastu rano postojao veliki broj zanatlija i pomoraca, treba svakako povezati sa nekom mogucnoscu njihovog skolovanja. U Biskupskom arhivu u Kotoru, postoji podatak iz 1431. godine, koji u ovom samostanu benediktinaca navodi osam, i dodaje “jos mnogo starih knjiga”.
GOSPA OD SKRPJELA
Drugo od dva ostrva pred Perastom, oko 115 m udaljeno od ostrva sv. Dorda u pravcu sjeverozapada. Kameni plato usred mora sa svetilistem rezultat je visevjekovnih napora generacija pomoraca ?…da se tu, u srcu Bokokotorskog zaljeva usidri svjedocanstvo njihove krscanske vjere i kulture…?
Ostrvo je vjestacki izgradeno stalnim nasipanjem kamenja i potapanjem starih brodova, oko hridi koja je tu postojala. Odatle i ime ostrva - skrpjel, sto je stari naziv za morski sprud (dalmato-romanski leksicki ostatak od rijeci ?scopulus?).
Poceci svetilista padaju u prvi vijek mletackog vladanja. Svetiliste je posveceno Uznesenju Bogorodice na nebo (Velika Gospa), jer je kod Mletaka bilo posebno razvijeno postovanje ovog kulta (Assunzione della Vergine).
Prvobitna crkva je izgradena sredinom XV vijeka i bila je skromnih dimenzija, s obzirom na velicinu hridi na kojoj se nalazila. Tokom vjekova, nasipanjem kamenja i potapanjem starih i isluzenih jedrenjaka, povrsina ostrva se povecavala, i to je omogucilo kasnije smjelije arhitektonske zahvate. Danasnja crkva je najvecim dijelom nastala poslije 1667. godine, jer je svetiliste ocigledno nastradalo u velikom zemljotresu 1667. godine. Jednostavnih je proporcija, sastoji se od jednog broda i kapele koja je presvedena kupolom visokom 11m, radenom u vizantijskom stilu. Veza sa barokom vidi se samo u obradi detalja, a tek izgradnjom okruglog zvonika (jedinstvenog po formi na nasoj obali, cija struktura najvjerovatnije proizilazi iz odbrambene funkcije), crkva dobija izraziti barokni izgled.
Uz kupolu je knez Vicko Smecchia polovinom XVIII vijeka podigao prostranu terasu, ogradenu kamenom balustradom mletacko-renesansnog stila, na kojoj se nalazi i grb Smecchia, zapravo kazade Cizmai. Na vrhu ograde stepenista nalazi se grb peraske opstine - krst koji drze dvije ruke, simbol hriscanske solidarnosti u odbrani vjere.
Sa sjeveroistocne strane prema Perastu nalazi se cuvareva kuca, cija fasada dobija konacnu baroknu formu u XVIII vijeku.
Na maloj pjaceti ispred crkve neobarokna fasada skriva tzv. Pomirdbenu dvoranu, gde su Bokelji, u sjenci svetilista, u miru mogli rjesavati svoje lokalne sukobe.
Posebno je interesantan kameni sto, sa kamenom plocom koju nose dva Titana, prislonjen na zapadnu fasadu crkve, raden u tipicno baroknom stilu.
Crkvu je oslikao Tripo Kokolja, slavni peraski slikar XVII vijeka. Centralno postavljena ikona Madone na oltaru crkve djelo je Lovra Marinova Dobricevica. Ona je najvrijedniji predmet iz crkve, jer je proslost ikone povezana sa istorijom samog ostrva, koje nastaje kao posljedica kulta koji se razvija oko nje. Dva niza slika duz zidova, u vidu friza, povezuje blistava kolekcija srebrnih ?votivnih? - zavjetnih plocica, koje ispunjavaju i slobodne zidne povrsine na horu crkve Ukupno ih ima oko 2000, i svaka ex voto plocica predstavlja znak zahvalnosti Perastana za pobjedu nad razlicitim teskocama. Na desnom zidu nalazi se srebrni kovani reljef sa prikazom grada Perasta, dva ostrva i turskom vojskom koja napada grad - to je zajednicki ex voto mjestana u znak zahvalnosti za pobjedu nad Turcima 15. maja 1654. i rad je mletackog zlatara Francescoa Costadonia.
Oltar je djelo majstora iz Denove (Antuna Capellana i njegovog sina Jerolima) i izraden je od najfinijeg kararskog mermera. Dvije mermerne statue sa strana, lijeva svetog Ivana Evandeliste i desna svetog Roka, djelo su mletackog vajara Franceska Gaia,
Gospa od Skrpjela predstavlja jedinstven primjer, ne samo po svom nastanku i razvoju, vec i kao zanimljiv arhitektonski kompleks, koji svjedoci o svim promjenama vezanim za istoriju Perasta.
|
